بره موم چیست؟

زنبور عسل یکی از هوشمندترین حشره هایی است که در دنیا مشاهده شده است. تقریبا تمامی فعالیت های زنبور علس مفید بوده و نتایج خوبی برای کندو، انسان و کل کره زمین در بر دارد. یکی از مهمترین تولیدات زنبورعسل که متاسفانه کمتر مورد توجه قرار دارد، بره موم است. بره موم از گذشته مورد توجه دانشمندان بوده و در تمدن های مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است. با این حال هنوز بسیاری از خواص شگفت انگیز بره موم ناشناخته باقی مانده و تحقیقات بر روی آن ادامه دارد.
اگرچه مواد اصلی تشکیل دهنده بره موم، شیره و رزین ترشح شده از درختان هستند؛ اما مواد دیگری در این ماده وجود دارد که باعث شده هیچ انسانی نتواند ساختاری شبیه به بره موم تولید کند. در واقع ترکیب صمغ درختان، گرده گل ها، موم عسل و... کار هنرمندانه ای است که زنبور انجام می دهد. برای این کار زنبور از آنزیم هایی استفاده می کند که همین آنزیم ها دلیل خاص بودن بره موم می شود.

بره موم یعنی چه؟
بره موم در زبان لاتین propolis نامیده می شود. پروپولیس به معنای حافظ شهر یا همان کندو است که نشان دهنده کاربرد اصلی آن برای زنبور عسل است. در زبان فارسی نیز به پروپولیس، بره موم گفته می شود. وجود کلمه موم در این نام، نشان می دهد که در گذشته تصور بر این بوده که ماده اصلی تشکیل دهنده پروپولیس، موم است.
البته در کتاب های مختلف طب سنتی ایرانی، از بره موم به نام های دیگری نیز یاد شده است. برای مثال ابوعلی سینا بره موم را موم سیاه می نامد و آن را ماده ای شگفت انگیز برای درمان زخم و بیرون آوردن خارهای ریز از بردن انسان بیان می کند. همین توصیه فردی چون بو علی سینا بوده که امروزه باعث توجه بیشتر دانشمندان به این ماده شگفت انگیز شده است.

مواد تشکیل دهنده بره موم
بره موم ها از مواد مختلفی تشکیل می شوند که درصد و میزان آن وابسته به منطقه، نژاد زنبور و موارد دیگر دارد. با این حال به صورت میانگین، دو ماده اصلی تشکیل دهنده بره موم که نزدیک به 80 درصد از وزن بره موم را شامل می شوند، صمغ درخت و موم است. علاوه بر این دو، روغن گیاهان و گرده گل نیز بخشی از 20 درصد باقی مانده را تشکیل می دهند. مواد مختلف دیگری نیز ممکن است درون بره موم وجود داشته باشد که برخی از آن ها هنوز به طور دقیق مشخص نیستند.
نمونه های مختلفی از بره موم وجود دارد که هر کدام ممکن است ترکیبات مختص خود را داشته باشند. برای مثال بره موم برزیلی که از مرغوب ترین بره موم های دنیا به شمار می رود، با بره موم یونان و ترکیه متفاوت است. با این حال مواد تشکیل دهنده مشترک بین این بره موم ها بسیار زیاد است.
از مهمترین موادی که در اکثر بره موم های مرغوب دیده می شود، پلی فنول ها و فلاوونوئیدها هستند. همچنین در بره موم تهیه شده از مناطق مختلف دنیا، استرهای اسید فرولیک و اسید کافئیک یافت می شود. تمامی این مواد، علت بروز خواص بره موم هستند.
یکی از دلایلی که باعث شده علم پزشکی نوین به دیدگاه مشخص و جامعی نسبت به بره موم نرسد، همین تفاوت ساختار است. بره موم نه یک ماده موجود در طبیعت و نه یک ماده ساخته شده توسط انسان است که مشخصات دقیق آن به صورت واضح دیده شود. بلکه این ماده توسط زنبور عسل تهیه می شود و به همین علت استاندارد خاصی از نظر ترکیبات درونی ندارد.

چرا زنبور بره موم تولید می کند؟
سوال مهمی است! زنبور چرا بره موم تولید می کند و اصلا این ماده به چه دردی می خورد؟ بره موم همانطور که از اسم لایتن ان یعنی پروپولیس پیداست، محافظ کندو است. اما به چه صورت؟ بره موم خواص آنتی اکسیدان و ضدعفونی کنندگی قوی دارد. علاوه بر این چسبنده است و می تواند به عنوان مصالح ساختمان کندو مورد استفاده قرار گیرد.
زنبورها از بره موم برای ساخت دیواره های کندو استفاده می کنند. اگر یک درز یا سوراخ کوچک در قسمتی از کندو ایجاد شود که راه نفوذی برای ورود گرد و خاک و دیگر موجودات زنده است، سریعا توسط زنبوران کارگر با استفاده از موم و بره موم تعمیر می شود. تمامی دیواره های داخلی کندو نیز به بره موم آغشته است تا هم از ورود احتمالی آلودگی جلوگیری شود و هم محیط کندو که از بهداشتی ترین محیط های دنیا است، پاکیزه بماند.
زنبور در واقع برای حفظ کلونی خود بره موم تولید می کند. انسان ها نیز به واسطه همین غریضه زنبور عسل، با قرار دادن شکاف های مصنوعی درون کندو، دیواره هایی بره مموم اندود شده ایجاد کرده و از کندو استخراج می کنند. البته این یک کار حرفه ای است که نیاز به تخصص و تجربه و استفاده از کندوهای استاندارد دارد.

نقش بره موم در دنیای امروز
بره موم در دنیای امروز کاربردهای مختلفی پیدا کرده است. اگرچه در تمدن های گذشته مثل تمدن مصر از بره موم تنها در مواردی خاص مثل مومیایی کردن استفاده می شود؛ اما امروزه شاهد استفاده گسترده از بره موم برای تولید محصولات مختلف درمانی، بهداشتی و ضدعفونی کننده هستیم.
خوشبختانه استفاده زا بره موم در مجامع علمی نیز پذیرفته شده است. با این حال در حال حاضر بیشتر محققان به دنبال راهی برای پیدا کردن استانداردهای مختلف برای بره موم و استفاده بیشتر آن در مواد دارویی هستند. تحقیقاتی که روز به روز بر اهمیت آن افزوده شده و نتایج آن اثرات زیادی بر سلامت جوامع بشری می گذارد.
روز به روز روش های نوین و جدیدی برای شکستن مولکول های سنگین بره موم ابداع می شود تا بتوان از این ماده حیات بخش بیشتر استفاده کرد. بهتر است بدانید که بره موم به صورت غیرفرآوری شده، قابل هضم در معده انسان نیست. با این حال با روش هایی مثل روش الکلی (سنتی)، روش آبی یا دیگر روش های نوین، این ماده برای خوردن توسط انسان آماده می شود. بخشی از تلاش های دانشمندان نیز دسترسی ساده تر به فرمول های شکستن مولکول های بره موم بدون آسیب به ساختار خواص آن است. علاوه بر این تولید خمیردندان بره موم، مواد ضد عفونی کننده با بره موم و... همگی خبر از تحولی گسترده برای استفاده از این ماده می دهند.